NHÖÕNG KHAÙM PHAÙ HIEÄN ÑAÏI VEÀ

GEN UNG THÖ VUÙ

Moãi ngaøy, trung bình coù naêm phuï nöõ ôû quaän Cam, California chôït kinh haõi thaát taùn khi nghe thaáy baùc só cho bieát: " ñaõ bò ung thö vuù ". Töø ñaàu naêm cho ñeán nay coù khoaûng 1.820 phuï nöõ quaän maéc phaûi chöùng gheâ gôùm naøy.

Thoáng keâ môùi nhaát cuûa Hieäp hoäi Ung Thö Hoa Kyø baùo caùo vaøo thaùng 1, 1996 cho bieát soá ngöôøi ñöôïc ñònh beänh ung thö vuù haøng naêm treân ñaát Myõ laø 185.700 ngöôøi, goàm 1.400 nam vaø 184.300 nöõ. Soá töû vong moãi naêm leân tôùi 44.560 ngöôøi ( 260 nam, 44.300 nöõ ).

Nhö ñaõ bieát, phuï nöõ AÙ Chaâu coù tyû soá ung thö vuù thaáp neáu coù ñôøi soáng kieåu Ñoâng AÙ theo nhö söï tìm hieåu cuûa caùc BS Bernstein, Henderson, Pike vaø Ross töôøng trình vaøo naêm 1980. Nhöng môùi ñaây, BS Pike vaø Anna Wu, thuoäc Ñaïi Hoïc Y Khoa USC ñaõ nhaän thaáy tyû soá aáy ñaõ cao gaáp hai ôû phuï nöõ di daân goác AÙ Chaâu taïi Hoa Kyø qua 15 naêm khaûo saùt. Coù nghóa laø moät trong 20 ngöôøi coù theå vöôùng beänh.

Ung thö vuù ñaõ ñöôïc xeáp haïng thöù hai sau ung thö phoåi gieát haïi phuï nöõ.

Nhöõng khaùm phaù gaàn ñaây veà gen ung thö, nhaát laø thuoäc vuù ñaõ khieán nhöõng y hoïc gia bieát nhieàu hôn veà caáu truùc daïng ung thö vaø hy voïng trong töông lai seõ coù nhöõng phöông thöùc ngaên chaën vaø chuûng ngöøa.

GEN UNG THÖ

Vai troø cuûa gen hay di truyeàn toá ñaõ ñöôïc David von Hansemann khaûo saùt töø naêm 1890 treân söï phaân baøo cuûa nhöõng u aùc tính cho raèng ñoù laø nhöõng nguyeân do caáu truùc ung thö. Nhöng maõi tôùi gaàn ¼ theá kyû sau, vaøo naêm 1914 môùi ñöôïc Theodor Boveri trình baøy trong luaän taäp noåi tieáng Zur Frage der Entstehung maligner Tumoren gôïi yù veà söï aùc tính laø keát quûa baát quaân bình cuûa nhieãm saéc theå trong teá baøo bình thöôøng. Giaû thuyeát theå ñoät bieán gaây ung thö ñaõ ñöa tôùi quan nieäm caên nguyeân khôûi töø teá baøo nhieinh naêm 1970 ñaõ trôû thaønh moät cuoäc caùch maïng quan troïng trong söï tìm hieåu taïo saûn ung thö baøo. Trong nhöõng naêm 1980, phaân tích coät theå ñaõ ñöôïc aùp duïng cho nhöõng u ñaëc. Nhöõng döõ kieän taïo saûn ung thö baøo ñöôïc hoaøn taát vaøo naêm 1990 döïa vaøo nhöõng kieåu nhaân ñeå xeáp haïng u ung thö, vaø ngöôøi ta hy voïng seõ hoaøn taát phaân bieät ñöôïc 50.000 loaïi ñeå coâng boá vaøo naêm 2000.

Nhöõng kyõ thuaät tuyeät haûo naøy ñaõ khieán caùc khoa hoïc gia hieåu ñöôïc gen toá ung thö vaø söï di truyeàn xaåy treân heä nhieãm saéc theå. Ñoù chính laø yeáu toá quan troïng aùp duïng vaøo chaån beänh laâm saøng, phoøng ngöøa, tieân löôïng trong y khoa.

GEN UNG THÖ VUÙ

Vaøo cuoái naêm 1994, vôùi kyõ thuaät lieân keát phaân giaûi, moät vuøng nhoû ôû nhaùnh daøi cuûa nhieãm saéc theå 17 ñaõ ñöôïc nhaän ñònh laø gen troäi gaây ung thö vuù. Thöû nghieäm döïa treân maùu cuûa nhöõng gia ñình coù di truyeàn ung thö vuù. Maùu ñaõ ñöôïc phaân taùch DNA ( DeoxyriboNucleic Acid ) ghi daáu vò trí chæ coù ôû nhöõng ngöôøi ñaõ maéc beänh. Vuøng nhieãm saéc theå 17 q 21 phaân ñònh naøy ñöôïc mang teân BRCA 1 ( kyù hieäu breast cancer-1 ).

ÔÛ nhöõng gia ñình coù nguy toá ung thö vuù cao, BRCA 1 chieám tôùi 50%. Nhöõng gia ñình coù vöøa ung thö vuù vaø
ung thö buoàng tröùng, BRCA 1 leân tôùi 90%. Ngöôøi coù goác gen ñoät bieán BRCA 1 coù trieån voïng 50% phaùt trieån ung thö vuù vaøo tröôùc 50 tuoåi, taêng tieán tôùi 80% vaøo tuoåi 65. 10% bò ung thö buoàng tröùng vaøo tuoåi 60 ( Easton vaø coäng söï ).

BRCA 1 laø gen lôùn 10 laàn hôn loaïi gen khaùc. Ngöôøi bình thöôøng chöùa 2 daïng gioáng nhau BRCA 1. Ngöôøi naøo coù söï ñoät bieán baát khuoân BRCA 1 nhö nhöõng gia ñình coù nguy toá cao, thì deã phaùt ung thö vuù neáu moät gen BRCA 1 bò suy hoaïi.

Thaùng 12, 1995 môùi ñaây, baùo caùo cuûa BS Micheal Stratton thuoäc Vieän Khaûo cöùu Ung Thö taïi Surrey, Anh quoác, cuøng BS. P. Andrew Futreal cuûa Trung Taâm Ñaïi hoïc Y Khoa Duke, N. Carolina, trong baùo Nature ñaõ tìm thaáy moät gen ung thö vuù khaùc coù teân BRCA 2 chieám ôû nhieãm saéc theå 13q12-13

Hai loaïi gen naøy hôïp laïi ñaõ taïo xaùc xuaát leân ñeán 90% thaáy ôû nhöõng ngöôøi bò di truyeàn ung thö vuù.

Trong khi ñoù, BS Press cuûa Trung Taâm Ung thö Norris USC vaø BS Dennis Slamon,M.D., cuûa UCLA ñang coù coâng trình khaûo saùt moät loaïi gen ung thö mang teân HER-2/ neu . Gen naøy ñöôïc phaùt hieän vaøo khoaûng giöõa naêm 1980. Beänh nhaân coù loaïi naøy mang ung thö vuù deã lan vaøo haïch, coù trieäu chöùng laâm saøng quaù xaáu vaø soáng soùt quaù ngaén haïn. Nhö theá HER-2/ neu laø nguy toá deã gaây taùi phaùt vaø caàn phaûi coù hoùa trò lieäu maïnh hôn loaïi thöôøng duøng.

UNG THÖ VUÙ GIA TRUYEÀN

Ung thö vuù gia truyeàn chæ chieám töø 5-10% so vôùi nhöõng caên nguyeân ung thö vuù khaùc. 1% ñöôïc keå coù nguy toá gia ñình toái cao nhö:
Quaù nhieàu ung thö vuù ôû hoï haøng gaàn ( 3 hay nhieàu hôn )
Ung thö nhieàu hôn moät theá heä ( do di truyeàn töï troäi ).
Nöûa soá phuï nöõ trong gia ñình maéc phaûøi
Hai vuù ñeàu bò.
Beänh phaùt tröôùc 15 tuoåi.
Gia ñình coù nhieàu tröôøng hôïp ung thu buoàng tröùng.

Tuy nhieân phaûi keå ñeán söï lieân heä kích taïo ung thö vuù trong gia ñình chi phoái bôûi nhieàu yeáu toá khaùc nöõa nhö moâi sinh, noäi tuyeán, gen toá baát thöôøng…

Hình vuoâng: nam thöôøng. Hình troøn: nöõ thöôøng. Hình troøn ñaäm: nöõ ung thö vuù hay buoàng tröùng. * : mang ñoät bieán BRCA 1. Veát cheùo: töû vong.

Cöïc nguy toá ung thö vuù trong gia ñình di truyeàn veát töï troäi vôùi nhieàu tröôøng hôïp ung thö vuù vaø buoàng tröùng.

CHAÂN TRÔØI MÔÙI VEÀ GEN

Khi bieát ñöôïc caáu truùc cuûa gen vaø cuûa DNA xeáp ñaët treân nhieãm saéc töû vaø theå cuûa nhaân baøo, moät chaân trôøi môùi ñaõ thöïc söï môû roäng trong söï caùch maïng cuûa sinh hoïc noùi chung vaø y hoïc noùi rieâng. Trong baát cöù moät cuoäc thaûo luaän naøo lieân quan tôùi baøo hoïc, gen ñeàu ñöôïc ñöa ra baøn luaän nhö laø moät vaán ñeà cuûa theá kyû seõ laøm thay ñoåi söï sinh toàn cuûa con ngöôøi trong töông lai. Moân gen hoïc ñaõ laø moät moân " noùng " ( hot ) cuûa nhöõng sinh vieân thích thuù trong ngaønh khaûo cöùu hieän nay.

Rieâng noùi veà gen ung thö vuù cuõng nhö caùc gen ung thö khaùc caùc chuyeân gia ñaõ ñaët caû moät kyø voïng töø phoøng ngöøa cho tôùi trò lieäu laâm saøng.

Haõng Myriad Genetics Inc. ôû ,Salt Lake City, tuyeân boá vaøo thaùng 12/ 1995 laø ñaõ coù chöông trình ñieàu cheá hoãn hôïp thöû nghieäm döïa vaø gen toá BRCA 1 vaø BRCA 2 ñeå khaùm phaù tieàn ung thö vuù di truyeàn.

Nhöõng phöông phaùp phoøng ngöøa ung thö vuù ñaõ ñöôïc ñeà caäp tôùi vaø höôùng daãn quaàn chuùng. Caét boû haún vuù khi chaúng may sinh trong gia toäc coù nguy toá ung thö vuù toái cao. Töï khaùm vuù haøng thaùng. Chuïp hình vuù moãi naêm. Khaùm vuù laâm saøng bôiû y só moãi 4 - 6 thaùng. Duøng hoùa chaát phoøng ngöøa nhö thuoác khaùng estroâgen tamoxifen hoaëc retinoid N-4 hyñroâxyphenyl retanimide ( NSABP-P01, NCI-Milan, Royal Marsden ) nhöng caùc loaïi naøy ñaõ ñöôïc kieåm chöùng thí nghieäm doàn daäp treân theá giôùi ñeå hy voïng ñöôïc aùp duïng laâm saøng…

Nhöõng khaûo cöùu gaàn ñaây nhaát cho thaáy söï hieän dieän cuûa P-glycoproâtein, taïo saûn gen MDR 1, ñaõ khieán ung thö vuù quen lôøn moät soá thuoác hoùa chaát trò lieäu nhö loaïi Doxorubicin vaø Taxol. BS Muggia cuûa trung taâm Ung Thö Norris ñang thöû nghieäm theâm vaøo moät soá thuoác nhö estramustine phosphat vaø PSC 833 vôùi hy voïng chuyeån hoùa ngöôïc laïi haäu quaû proteâin, khieán ung thö baøo khoâng theå traùnh neù thuï thuoác.

Theo baùo caùo môùi ñaây nhaát cuûa BS David Wellisch thuoäc Ñaïi Hoïc UCLA trình baøy trong nhöõng ngaøy hoäi thaûo cuûa Hieäp Hoäi Ung thö Hoa Kyø vaøo ñaàu naêm nay taïi San Francisco döïa treân 300 phuï nöõ theo doõi chaån khaùm taïi khu ung thö vuù:

22% coù trieäu chöùng saàu muoän quaù naëng caàn saên soùc trò lieäu.
40% buoàn lo khi coù con hoaëc chò em bò ung thö vuù.
Ña soá tin raèng hoï seõ bò ung thö vuù daàu nguy toá thöïc söï chæ cao hôn ngöôøi thöôøng ñoâi chuùt.

Raát nhieàu thieáu nöõ khi thaáy meï bi ung thö vuù ñaõ boû hoïc. 60 phuï nöõ coù meï bò ung thö vuù ñaõ gæam vaø khoâng thích thuù giao hôïp. Haàu heát ñaõ mang maëc caûm seõ maéc beänh ung thö vuù baát cöù luùc naøo. Hoï caàn nhöõng hoå trôï vaø höôùng daãn taän tình.

Gen ung thö vuù di truyeàn laø moät döõ kieän môùi nhaát cuûa neàn y hoïc taân tieán hieän ñaïi. Gen ñaõ taïo ñöôïc moät kyû nguyeân môùi ñeå con ngöôøi coù theå hieåu ñöôïc nhöng caáu truùc beänh taät gaây neân caùc chöùng aùc tính nhö ung thö, mieãn dòch, baåm sinh …Cuõng vì theá, ñaõ coù giaû thuyeát moät mai con ngöôøi coù theå thay ñoåi gen, chuyeån hoùa theo yù mình muoán thì seõ baát beänh, baát laõo, baát dieät.

BS ÑAËNG ÑÖÙC NGHIEÂM,MD.,FACS

THAM KHAÛO:

Cancer statistics 1996 ( Jan-Feb, Vol. 46 )
The Woman at Increased Risk for Breast Cancer ( Bilimoria, MD, Morrow,MD.)
Breast Cancer News ( Winter 95/ 96 )
American Cancer Society Science Writers Seminar ( San Francisco 96 )
Second gene in breast cancer ( Nature 12/ 95 )
New Focus Breast Cancer ( USC/ Norris, Fall 95 )
Cancer Research Report ( City of Hope , Winter 96 )
Mayo Clinical Update ( Autumn 95 )
Chromosomes, Genes, and Cancer ( F. Mitelman, MD,PhD. Lund, Sweden )
Diseases of the Breast ( Harris, Lippman, Morrow, Hellman 1996 )
English Vietnamese Contemporary Medical Dictionary ( Ñaëng Ñöùc Nghieâm, MD.FACS )