Hoïc giaû Nguyeãn Baùch Vieät, qua moät baøi baùo, ñaõ coù nhaõ yù giôùi thieäu taùc phaåm GO RIN NO SHO, ñöôïc dòch laø Nguõ Haønh Thö cuûa kieám sö vaø thieàn sö Nhaät Baûn Miyamoto Musashi, theá kyû 16. Döôøng nhö taùc phaåm naøy ñöôïc tröôøng ñaïi hoïc Havard lieät keâ vaøo nhöõng saùch neân tìm hieåu cho sinh vieân MBA cuûa hoï. Ñöôïc may maén ñoïc baøi giôùi thieäu, toâi xin coù maáy goùp yù vuïn vaët nhö sau:
Nguõ Haønh Vaø Nguõ Haønh:
Chuùng ta thöôøng quen vôùi Nguõ Haønh trong heä thoáng Trung Hoa goàm Kim, Moäc, Thuûy, Hoûa, Thoå. Trong Nguõ Haønh Thö, Musashi laïi söû duïng Nguõ Haønh bao goàm Thoå, Thuûy, Hoûa, Phong vaø Hö Khoâng. Vaøo theá kyû thöù 5 tröôùc coâng nguyeân, Empeùdocle, ngöôøi thaønh Agrigente, ñaõ cho raèng Thoå, thuûy, hoûa vaø Khoâng khí, laø nhöõng caên nguyeân cuûa moïi söï vaät. Thuyeát naøy thònh haønh taïi taây phöông cho ñeán theá kyû 18. Moät ñieàu naøy nhaéc laïi nhöõng töông quan giöõa Hy Laïp, AÁn Ñoä, caû treân phöông dieän chuûng toäc laãn vaên hoùa, vaø ñöa ta ñeán AÁn Ñoä vôùi moät heä thoáng Nguõ Haønh bao goàm theå, thuûy, hoûa, phong vaø hö khoâng. Ñaây chính laø Nguõ Haønh ñöôïc söû duïng bôûi Musashi trong Nguõ Haønh Thö, coù leõ do aûnh höôûng cuûa Phaät giaùo. Neáu cho khoâng khí(air) cuûa Empeùdocle laø töông ñöông vôùi phong (Ngöôøi Phaùp cuõng duøng chöõ air ñeå chæ gioù), thì Nguõ Haønh cuûa AÁn Ñoä khaùc thuyeát cuûa Taây Phöông ôû ñieåm coù theâm Hö Khoâng, naèm ôû trung öông, vaø gioáng taây phöông bôûi boán Haønh khaùc naèm ôû boán höôùng chung quanh.
Heä Thoáng Nguõ Haønh Cuûa Phaät Giaùo:
Cuõng nhö Nguõ Haønh cuûa Trung Hoa, Nguõ Haønh cuûa AÁn Ñoä, vaø sau naøy ñöôïc söû duïng trong Phaät giaùo, laø moät caùch phaân chia nhöõng söï kieän vaät lyù cuõng nhö taâm lyù thaønh naêm loaïi, nhö naêm ngaên tuû, coù nhöõng lieân heä nhaát ñònh vôùi nhau. Nhöõng söï kieän ñöôïc xeáp trong cuøng moät ngaên, töông öùng vôùi nhau. Ñeå yù ñeán caùc töông öùng naøy, khoângø caùch bieät vôùi ngöôøi (voâ phaân bieät maø!). Thuû aán cuûa ngaøi laø Danamudra, baøn tay phaûi ñaët ngöûa buoâng thoûng töôïng tröng cho boá trí. Toøa ngoài cuûa ngaøi ñaët treân löng ngöïc. Ngaøi coù theå ñöôïc coi nhö choã nöông töïa, trong kieám phaùp coù theå öùng vôùi vieäc luyeän taäp vôùi caùc baøi kieám caên baûn nhö Musashi quan nieäm qua söï giôùi thieäu cuûa hoïc giaû Nguyeãn Baùch Vieät, trong ñaáu tranh chính trò vôùi vieäc xaây döïng cô caáu, toå chöùc, lyù thuyeát (cô caáu ñaûng?), nhö oâng ñeà nghò. Phaûi chaêng nhöõng coâng vieäc aáy phaûi öùng vôùi nhöõng ñöùc taùnh vaø bieåu töôïng cuûa ngaøi Baûo Sanh Nhö Lai: Töø Bi, voâ ngaõ, bình ñaúng, voâ phaân bieät, khoâng kieâu ngaïo, hy sinh boá thí vaø taäp trung vaøo Uaån Thoï, töùc nhöõng gì chuùng ta caûm thoï töø moâi tröôøng chung quanh cuõng laø oùc thöïc teá, thích nghi vôùi tình theá?
Thuûy öùng vôùi Baát Ñoäng Nhö Lai(hay A Suùc Beä-Akasobhya), ngöï ôû phöông Ñoâng, aâm laø Hum, öùng vôùi nhaäp theá, giaûi thoaùt, cöùu ñoä, ñi töø voâ bieân vaøo theá giôùi höõu haïn ñeán voâ bieân vaøo theá giôùi höõu haïn ñeå thöïc hieän söï cöùu ñoä, nhöng cuõng ñi töø höõu haïn ñeán voâ bieân ñeå thöïc hieän söï, giaûi thoaùt. Uaån töông öùng laø Saéc, töùc caáu truùc vaät chaát (nhöng Saéc cuõng laø khoâng). Voïng nieäm ñöôïc ngaøi chuyeån hoùa laø söï thuø oaùn, töùc giaän (nhôø nöôùc laøm cho nguoäi ñi). Thuû aán laø Xuùc Ñiaï AÁn (cuõng mang yù nghóa nhaäp theá, cöùu ñoä?), töùc baøn tay phaûi uùp, buoâng thoûng. Toøa ngoài treân löng voi. Veà maøu saéc öùng vôùi maøu xanh döông. Musashi, qua söï giôùi thieäu cuûa hoïc giaû Nguyeãn Baùch Vieät coi ñoù laø söï uyeån chuyeån, meàm cöùng, khoâng nhöng coù, cuûa kieám só. Töïu trung cuõng laø ñaëc tính cuûa Baát Ñoäng Nhö Lai, vöøa saéc vöøa khoâng, voâ bieân trong höõu haïn baát bieán nhöng laïi thích nghi ñöôïc vôùi moïi hoaøn caûnh (nhö nöôùc). OÂng Nguyeãn Baùch Vieät coøn ñeà nghò Thuûy laø khaû naêng xaâm nhaäp len loûi vaøo haøng nguõ, ñaát ñòa cuûa ñoái phöông, chaúng qua khoâng khaùc gì yù töôûng Nhaäp theá cuûa Baát Ñoäng Nhö Lai vaäy.
Hoûa öùng vôùi Voâ Löôïng Quang Nhö Lai (Amitabha), cuõng laø ñöùc A Di Ñaø, AÂm laø Hrih, nguï ôû phöông Taây, öùng vôùi maøu ñoû, thuû aán laø thieàn ñònh (Dhyana Mudra) töôïng tröng cho Dieäu Quang Xaù Trí, trong Nguõ Uaån öùng vôùi Uaån Töôûng. Toøa ngoài cuûa ngaøi ñaëc treân löng coâng, vì coâng coù maét ôû moãi caùch loâng. Taát caû nhöõng bieåu töôïng cuûa ngaøi ñeàu quy veà khaùi nieäm nhìn moät caùch saùng suoát, thaáy roõ thöïc töôùng cuûa söï vaät, baèng quaùn töôûng, baèng thieàn ñònh, baèng aùnh saùng voâ löôïng (Voâ Löôïng Quan) cuûa söï quan saùt huyeàn dieäu (Dieäu quan saùt trí). Hieäu quaû cuûa söï saùng suoát aáy hoaøn toaøn ñoät ngoät, khoâng coù thôøi haïn, nhöng boùng toái, gaëp aùnh saùng maïnh meõ chieáu tôùi, thì lieàn bò ñaùng tan ngay ñi. Hieäu naêng cuûa Dieäu quan saùt cuõng ví nhö löûa, taøn phaù thieâu ñoát raát nhanh choùng nhöõng taø nieäm, nhöõng sai quaáy, nhöõng aûo töôûng, ñeå loä ra caùi chaân thaät khoâng theå ñoát chaùy, khoâng theå choái boû cuûa söï vaät. Trong Bi, Trí, Duõng, ñöông nhieân laø ngaøi Voâ Löôïng Quang öùng vôùi Trí. Voïng nieäm ñöôïc ngaøi chuyeån hoaù laø tham duïc, coá chaáp (vì laøm toån haïi cho söï saùng suoát?). Trong kieám ñaïo coù leõ Hoûa cuõng nhö Voâ Löôïng Quang Nhö Lai töôïng tröng cho söï saùng suoát nhìn thaáy roõ nhöôïc ñieåm cuûa ñoái phöông vaø taán coâng chôùp nhoaùng tieâu dieät ñoái phöông. Trong tröôøng ñôøi cuõng nhö trong ñaáu tranh chính trò, coâng duïng cuûa söï saùng suoát phaûi chaêng cuõng maïnh meõ nhö vaäy? Toâi lieân töôûng ñeán caâu chuyeän Ñoâ ñoác Togo, chæ huy haûi quaân Hoaøng Gia Nhaät trong traän Ñoái Maõ, khi nghe baùo tin ñaõ phaùt hieän haïm ñoäi Nga, moät haïm ñoäi vó ñaïi vaøo baäc nhaát cuûa Taây phöông thôøi baáy giôø, oâng khoâng loä veû xuùc ñoäng naøo, chæ thaûn nhieân ñoïc cho tuøy vieân ñaùnh ñi moät ñieän vaên nhaén goïn nhö sau: vöøa phaùt hieän ñòch tieán ñaùnh vaø tieâu dieät ñòch. Trôøi ñeïp. Bieån ñoäng. Ñoái vôùi baäc kieám sö, thì göôm vöøa rôøi khoûi voû laø ñaàu ñòch thuû ñaõ coi nhö laø lìa khoûi coå.
PHONG öùng vôùi Baát Khoâng Thaønh Töïu Nhö Lai (Amoghasiddi), ngöï ôû phöông Baéc, aâm laø AH töôïng tröng cho thaønh Sôû Taéc Trí, cho haønh ñoäng, cho söï soáng, cho hôi thôû, cho söï chuyeån ñoäng, bieán hoùa, cho phaùp thuaät. Uaån töông öùng laø uaån haønh, töùc yù chí ñöa ñeán haønh ñoäng taùc thaønh. Trong Bi Trí Duõng, Ngaøi öùng vôùi söï duõng caûm, taâm voâ uùy (Khoâng sôï seät), laø nhöõng ñöùc tính trôï giuùp cho quyeát taâm haønh ñoäng. Voïng nieäm maø Ngaøi chuyeån hoùa laø loøng ganh tî, vì laø ganh tî laø nghó ñeán mình, maø heã nghó ñeán mình nhieàu quaù thì deã sanh lo sôï, caàn queân mình ñi môùi deã coù ñöôïc nhöõng haønh ñoäng duõng caûm. Haøo quang cuûa Ngaøi maøu luïc, töùc söï keát hôïp giöõa maøu xanh cuûa Baát Ñoäng Nhö Lai (yù nieäm nhaäp theá cöùu ñoä), vaø maøu vaøng cuûa Baûo Sanh Nhö Lai (yù nieäm töø bi, boá thí). Toaø ngoài cuûa Ngaøi treân löng ngöôøi chim (Garuda, cuõng gioáng nhö Thieân Thaàn trong truyeàn thoáng Do Thaùi, Hoài vaø Ky To Giaùo. AÁn quyeát cuûa Ngaøi laø Voâ uùy aán (Abhaya Mudra), tay phaûi giô ngang ngöïc, hôi höôùng ra ngoaøi, nhö ñaåy nhöõng hieåm nguy lo sôï ra ngoaøi, khoâng cho phaïm vaøo mình. Phong, cuõng nhö Baát Khoâng Nhö Lai laø bieåu töôïng cuûa haønh ñoäng duõng caûm, khoâng sôï seät, vì ñaõ nhaän ñònh roõ raøng, vaø khoâng do döï, vì ñaõ phaùt nguyeän chaéc chaén, ñeå theå hieän lyù töôûng trong haønh ñoäng, ñem thieân thu vaøo phuùc chaát.
Hö Khoâng öùng vôùi Ñaïi Nhaät Quang Nhö Lai (Vairocana), ngöï ôû trung öông, laø toång theå cuûa caùc vò Phaät vöøa ñöôïc keå. Khoâng nhöõng Ngaøi laø taát caû caùc vò Phaät töông öùng vôùi Phong Hoûa Thoå Thuûy, maø phaûi noùi Ngaøi laø taát caû, laø yù thöùc vuõ truï, laø yù thöùc nguyeân thuûy, tieàm taøng nôi moïi söï vaät. AÂm cuûa Ngaøi laø Om. Ngaøi öùng vôùi Uaån Thöùc, vôùi maøu traéng, toøa ngoãi treân löng sö töû, aán quyeát laø Chuyeån Phaùp Luaân AÁn (Dharma Cakra Mudra). Voïng nieäm ñöôïc Ngaøi chuyeån hoaù laø Voâ Minh, nguoàn cuûa moïi voïng nieäm, cuûa moïi ñau khoå. Ngaøi cuõng töôïng tröng cho söùc saùng taïo voâ bieân. Trong voõ thuaät, cuõng nhö trong ñôøi soáng, coù leõ Ñaïi Nhaät Quang öùng vôùi söï thaâm nhaäp moät caùch toaøn dieän nhöõng ñaëc tính cuûa Phong Hoûa Thuûy Thoå, ñöa ñeán phaûn öùng, haønh ñoäng thuaän lyù, thuaän tình, moät caùch hoaøn toaøn töï nhieân maø khoâng caàn suy nghó tính toaùn. Cuõng coù theå noùi ñoù laø hoaøn toaøn töï nhieân maø khoâng caàn suy nghó tính toaùn. Cuõng coù theå noùi ñoù laø thaám nhuaàn caùi lyù duy nhaát tieàm taøng trong caùc bieåu töôïng Phong Hoûa Thuûy Thoå, vaø caùc vò Phaät töông öùng, ñeå roài töï nhieân öùng hôïp vôùi caùi lyù nhaát quaùn aáy. Trong toå chöùc, coù theå ñoù cuõng öùng vôùi vai troø cuûa laõnh tuï, vöøa laõnh ñaïo nhöng cuõng vöøa phaûi vaän duïng yù thöùc nhö mình laø töøng thaønh vieân cuûa moät toå chöùc, ñeå naém vöõng moïi quan ñieåm, moïi tình caûnh, moïi khía caïnh cuûa coâng vieäc.
Vaøi haøng baøn laùo cho vui vaäy, tröôùc khi ñi tìm hoïc Nguõ Haønh Thö!
Nguyeãn Hoaøi Vaân