Nöôùc vaø Moâi Tröôøng

Bình Anson (*)
Perth, Western Australia

oOo

Haàu nhö moïi ngöôøi ñeàu nhìn nhaän raèng quaûn lyù nguoàn nöôùc ñuùng möùc laø moät yeáu toá quan troïng ñeå phaùt trieån vöõng beàn cho nhieàu quoác gia, nghóa laø phaùt trieån ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa caùc theá heä hieän taïi vaø töông lai. Thaät theá, nöôùc laø moät nhaân toá caàn yeáu trong nhieàu hoaït ñoäng saûn xuaát, trong ñoù quan troïng nhaát laø cung caáp nöôùc töôùi tieâu ñeå saûn xuaát löông thöïc. Hoaït ñoäng naày, treân caáp ñoä toaøn caàu, chieám 2/3 löôïng nöôùc söû duïng bôû con ngöôøi. Vieäc cung caáp nöôùc uoáng vaø nöôùc duøng ôû caùc trung taâm ñoâ thò laø caàn yeáu trong vieäc gìn giöõ vaø baûo veä söùc khoûe daân chuùng ôû caùc nöôùc ñaõ phaùt trieån vaø caùc nöôùc ñang môû mang. Moät phaàn lôùn beänh taät taïi caùc nöôùc ñang môû mang laø do vieäc thieáu nöôùc uoáng vaø nöôùc duøng khoâng hôïp veä sinh.

Qua nhieàu thaäp nieân, chuùng ta ñaõ thaáy vieäc laïm duïng caùc nguoàn nöôùc ñaõ taïo ra nhieàu vaán ñeà veà moâi tröôøng. Taïi caùc nöôùc kyõ ngheä, caû hai nguoàn nöôùc ngaàm vaø nöôùc maët ñaõ bò oâ nhieãm traàm troïng. Vieäc thoaùi hoùa naày laø haäu quaû cuûa moät loaït caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, ñoâi khi xaåy ra taïi caùc nôi nhoû, ñoâi khi xaåy ra trong moät vuøng roäng lôùn hoaëc qua moät thôøi gian laâu daøi. Thí duï ñieån hình laø caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp hieän ñaïi, duø coù duøng nöôùc töôùi hay khoâng, ñaõ gaây oâ nhieãm cho caùc nguoàn nöôùc qua söï laïm duïng phaân boùn vaø thuoác tröø saâu. Hoaùn chuyeån nguoàn nöôùc töø moät löu vöïc naày sang löu vöïc khaùc cuõng ñaõ taïo ra nhieàu vaán ñeà moâi sinh vaø xaõ hoäi, nhö tröôøng hôïp laøm caïn bieån Aral ôû Lieân Xoâ cuõ.

Tình Traïng Thieáu Nöôùc: Phoùng Ñaïi, Thöïc Teá, hay Quaûn Lyù
Dôû ?
=====================================================================

Moät vaøi vaán ñeà treân ñaõ ñöôïc ñeà caäp treân baùo chí vaø ñaõ taïo ra moät caûm töôûng laø tình traïng thieáu huït nöôùc s nhieàu.

Maáy naêm gaàn ñaây, ngöôøi ta thöôøng aán ñònh con soá 1,000 meùt khoái moãi ngaøy cho moãi ñaàu ngöôøi laø moät chæ tieâu maø quoác gia naøo cuõng phaûi ñaït ñöôïc ñeå phaùt trieån. Vieäc duøng con soá naày ñeå quy hoaïch maø khoâng coù minh chöùng thì khoâng coù yù nghóa gì. Chuùng ta caàn nhôù raèng Do Thaùi vaãn phaùt trieån vôùi con soá chæ coù 500 meùt khoái nöôùc cho moãi ñaàu ngöôøi.
Taïi AÂu chaâu, bình quaân löôïng nöôùc duøng so vôùi toång tröõ löôïng nguoàn nöôùc laø 16%. Taïi Taây Ban Nha, tyû leä naày gia taêng gaáp ñoâi vì ñoù laø quoác gia khoâ haïn nhaát ôû AÂu chaâu. Theá nhöng Do Thaùi thì laïi duøng 110% toång tröõ löôïng nguoàn nöôùc haèng naêm. Ñoù laø vì hoï bieát taùi söû duïng löôïng nöôùc thaûi töø vuøng ñoâ thò, ñeå töôùi tieâu trong caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp.
ÔÛ moät vaøi quoác gia khoâ haïn, nhö vuøng Caän Ñoâng hoaëc vuøng Vònh Ba Tö, vieäc söû duïng nguoàn nöôùc ñaõ vaø coù theå tieáp tuïc laø nguyeân nhaân cuûa caùc vuï xung ñoät. Caùc nhieân, caùc chuyeân gia thuûy lôïi ñeàu nhìn nhaän raèng caùc vaán ñeà veà nguoàn nöôùc taïi caùc quoác gia naày vaãn coù theå ñöôïc giaûi quyeát oân hoøa vaø coâng baèng, neáu khoâng coù söï hieän dieän cuûa caùc vaán ñeà chính trò quan troïng khaùc.

Caùc Nguyeân Taéc Caên Baûn trong Quaûn Lyù Nöôùc:
=====================================================

Quaûn lyù toát caùc nguoàn nöôùc - vaø cuõng nhö haàu heát caùc nguoàn taøi nguyeân khaùc - laø phaûi döïc treân nguyeân taéc ñoaøn keát, taûn quyeàn, vaø tham gia. Ñoaøn Keát coù nghóa laø döïa treân thöïc theå ñòa lyù toaøn caàu, nguoàn nöôùc khoâng phaûi laø cuûa rieâng, maø laø moät di saûn chung cho nhaân loaïi trong hieän taïi vaø töông lai. Taûn Quyeàn coù nghóa laø coâng taùc quaûn lyù nöôùc phaûi ñöôïc phaân taùn ra. Caù nhaân naøo hoaëc moät taäp theå naøo laøm ñöôïc ñieàu gì thì neân ñeå hoï laøm, maø caáp treân khoâng neân can döï vaøo. Thí duï neáu chính quyeàn ñòa phöông laøm ñöôïc ñieàu gì, thì ñieàu ñoù khoâng neân laøm bôûi caáp tieåu bang hay lieân bang. Tham Gia bao goàm vieäc giôùi söû duïng nöôùc ñoùng moät vai troø roäng lôùn hôn trong vieäc laáy caùc quyeát ñònh coù lieân quan ñeán nguoàn nöôùc, trong khuoân khoå xaõ hoäi vaø vaên hoùa cuûa töøng quoác gia. Dó nhieân laø vieäc tham gia naày ñoøi hoûi coâng taùc giaùo duïc veà vaên hoùa, kyõ thuaät, ñeå trang bò kieán thöùc thuûy lôïi ñeán moät trình ñoä naøo ñoù cho giôùi söû duïng nöôùc. Thí duï ñieån hình laø "Coäng ñoàng Noâng daân Söû duïng Keânh Töôùi tieâu cuûa Hoaøng gia" ôû Turin, Taây Ban Nha, ñaõ hoaït ñoäng töø 7 theá kyû nay. Haèng tuaàn vaøo ngaøy thöù naêm, hoï toå chöùc moät Toøa aùn Nguoàn nöôùc taïi nhaø thôø Valencia trong thò xaõ. Baûy vò quan toøa laø nhöõng ngöôøi ñöôïc coäng ñoàng baàu ra vaø coù toaøn quyeàn giaûi quyeát caùc tranh chaáp veà nguoàn nöôùc. Quyeát ñònh cuûa toøa laø toái haäu.

Söï tham gia cuûa giôùi söû duïng nöôùc laïi caøng caàn thieát hôn trong lónh vöïc khai thaùc nöôùc ngaàm. Trong tröôøng hôïp naày, ngöôøi söû duïng nöôùc thöôøng khai thaùc nöôùc bieät laäp vôùi nhau. Thoâng thöôøng, hoï khoâng nhaän thöùc ñöôïc vieäc khai thaùc nöôùc ngaàm cuûa hoï cuõng coù taùc ñoäng leân ngöôøi khaùc, cho ñeán khi xaåy ra caùc haäu quaû nghieâm troïng veà kinh teá vaø moâi tröôøng. Ñieån hình laø vieäc laïm duïng khai thaùc quaù möùc löôïng nöôùc ngaàm ôû Taây La Mancha, Taây Ban Nha, ñaõ laøm khoâ heùo laâm vieân quoác gia Las Tablas de Daimiel, ñöa laâm vieân naày vaøo traïng thaùi "hoân meâ moâi sinh".

Keát Luaän:
============

Khan hieám nöôùc ít khi laø moät vaán ñeà nghieâm troïng. Treân thöïc teá, ñaõ coù vaøi tröôøng hôïp maø vaán ñeà naày ñöôïc phoùng ñaïi ñeå bieän minh cho caùc coâng trình xaây döïng lôùn ñeå tieâu duøng tieàn cuûa giôùi ñoùng thueá. Maët khaùc, vaán ñeà oâ nhieãm nguoàn nöôùc ngaàm vaø nöôùc maët laø moät vaán ñeà coù thöïc nhöng laïi khoâng ñöôïc giaûi quyeát ñuùng möùc. Quaûn lyù thaønh coâng caùc nguoàn nöôùc phaûi döïa treân 3 nguyeân taéc caên baûn: ñoaøn keát, taûn quyeàn, vaø tham gia. Phöông aùn thích hôïp döïa treân ba nguyeân taéc naày seõ phaûi thay ñoåi tuøy theo töøng quoác gia, nhöng caáp ñoä hieäu quaû cuûa quaûn lyù nguoàn nöôùc seõ tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä giaùo duïc veà thuûy vaên, thuûy lôïi cho daân chuùng.
---------------

(*) Vieát theo: Ramon Llamas, "Water and Environment", All of Us, No. 4,
Environmental
Education Series, UNESCO, Paris, 1993.

oOo

---------------------------------------------------------------------
Binh Anson Perth, Western Australia
Email: anson@central.murdoch.edu.au
---------------------------------------------------------------------