Sau hai möôi moát naêm laøm vieäc taïi Phi Luaät Taân, Sô Pascale Leâ Thò Tríu ñaõ hình thaønh ra "Haäu Keá Hoaïch" cho ngöôøi tò naïn Vieät Nam ôû Phi Luaät Taân, vaø quyeát thöïc hieän cho baèng ñöôïc moâ hình "Laøng Vieät Nam Töï Trò", ôû moät thôøi ñieåm maø ngöôøi ta goïi laø trang söû choùt cuûa ngöôøi tò naïn, vaø ôû moät khu vöïc ñòa lyù khoâng Nuùi Löûa, khoâng Ñoäng Ñaát, khoâng Soùng Thaàn, oám nhaùch, daøi thooøng, naèm ngoaèn ngheøo kieâu haõnh giöõa Thaùi Bình Döông, beân Ñoâng, nöôùc Phi, beân Taây, caùch moät ngaøn caây soá, nöôùc Vieät! Ñoù laø Ñaûo Palawan.
Taùc giaû cuûa "Laøng" ñaõ daønh cho ñaëc phaùi vieân Lyù Kieán Truùc, baùo Ngöôøi Vieät, thaønh vieân trong phaùi ñoaøn hoãn hôïp Pomona Valley, coù maët taïi Manila ngaøy 14.10.1996, vaø hai ngaøy hoâm sau 16.10.1996, moät cuoäc phoûng vaán 120 phuùt, beân nhöõng taám pheân baèng tre, maùi gianh uû doät, töùc vaên phoøng 2 cuûa CADP trong Traïi Tò Naïn Palawan.
Trong cuoäc phoûng vaán naøy, chuùng toâi coù dòp trao ñoåi vôùi Sô Pascal veà nhöõng söï kieän lieân quan ñeán "Laøng", veà soá phaän cuûa 1,908 thuyeàn nhaân ñang coøn ôû trong Traïi, hoaëc ñaõ troán Traïi, bung ra tìm soáng raûi raùc ôû haøng chuïc thaønh phoá treân boán hoøn ñaûo lôùn cuûa Phi Luaät Taân.
Kính môøi quí vò ñoäc giaû theo doõi cuoäc phoûng vaán vôùi Sô Pascale Leâ Thò Tríu:
LTT: Toâi cuõng xin gôûi lôøi thaêm taát caû ñoàng baøo cuûa chuùng ta ôû haûi ngoaïi, vaø mong taát caû quí vò ñeàu bình an haïnh phuùc, vaø tieáp tuïc öu tö cho soá phaän cuûa nhöõng thuyeàn nhaân ñöôïc coù nôi an cö laïc nghieäp.
LKT: Ngaøy hoâm qua, 15 thaùng 10 naêm 1996, taïi moät khu ñaát môùi ôû Palawan ñaõ dieãn ra buoåi Leã Ñaët Vieân Ñaù ñaàu tieân xaây döïng "Laøng Vieät Nam", xin Sô coù theå vui loøng cho bieát tieán trình xaây döïng Laøng Vieät Nam, do ñaâu vaø ôû ñaâu maø coù?
LTT: "Ñaây laø moät caâu hoûi quaù daøi, phaûi traû lôøi baèng vaên buùt thì môùi ñaày ñuû. Nhöng toâi xin toùm taét nhöõng ñieåm chính yeáu veà ngoâi Laøng caùch xa 13 caây soá veà höôùng Baéc. Ñaây laø moät thaønh quaû cuûa ngöôøi Vieät Haûi Ngoaïi, tuy nhieân, yù töôûng xaây Laøng khoâng phaûi döïa treân söï ñoùng goùp cuûa ngöôøi Vieät Haûi Ngoaïi, vì chuùng toâi baét buoäc phaûi coù ñöôïc moät caùi Laøng, ñeå chaùnh phuû Phi giaûi hoùa caùi "Vaán Naïn Hoài Höông". Khi chieán dòch "Hoài Höông Baét Buoäc" xaåy ra, vaán ñeà laø ôû choã Cao UÛy Tò Naïn khoâng coøn taøi trôï cho thuyeàn nhaân nöõa, hoï (Chaùnh Phuû Phi) khoâng muoán khi Cao UÛy ruùt lui, hoï phaûi gaùnh chòu traùch nhieäm nhöõng thuyeàn nhaân soáng bao nhieâu naêm nay (7 naêm nay), ñaõ ñöôïc Cao UÛy bao caáp, hoï seõ phaûi ñoái phoù vôùi caùc vaán ñeà aên uoáng, thuoác men, thöïc phaåm, aùo quaàn, hoïc haønh, nôi ôû v.v... ñoù laø caùc vaán ñeà raát naëng...
"Töø bao nhieâu naêm nay, ngöôøi Phi bieát raèng thuyeàn nhaân ñöôïc Cao UÛy bao caáp, duø cuoäc soáng cuûa thuyeàn nhaân coøn raát ngheøo, khoå, nhöng so vôùi chính ngöôøi daân Phi, ñoâi khi vaãn coù moät cuoäc soáng cao hôn. Vì vaäy ñoái vôùi vieãn aûnh phaûi ñoái phoù vôùi vieäc saên soùc cho soá ngöôøi ñoù, khoâng coù moät Quoác Gia naøo daùm laøm. Lyù do ñoù, hoï chæ muoán baét buoäc moïi ngöôøi ñi veà, vaø thuyeàn nhaân ñaõ phaûi chòu ñau khoå trong ñôït cöôõng baùch hoài höông ngaøy 14.2.1996 vöøa qua...
"Nhìn thaáy ñöôïc ñieàu ñoù, chuùng toâi vaø Giaùo Hoäi Phi ñaõ coù moät giaûi phaùp... Giaûi phaùp naøy thaät ra ñaõ coù caùch ñaây ba boán naêm tröôùc, töùc laø chuùng toâi ñaõ laøm moät caùi "petition" (kieán nghò), chính phuû ñöøng coù aùp duïng chính saùch hoài höông baét buoäc vaøo naêm 1994, vaø ñeå laøm caùi kieán nghò ñoù, chuùng toâi phaûi ñöa ra moät giaûi phaùp, giaûi phaùp ñoù laø Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Phi Luaät Taân seõ laõnh traùch nhieäm giuùp ngöôøi tò naïn, lo cho hoï, tuy nhieân, Giaùo Hoäi chæ laõnh vieäc caáp cho hoï mieáng ñaát, vaø coù leõ chæ cho hoï ba mieáng caây, vaøi mieáng laù döøa, laäp ra moät caùi "Laøng Ngheøo", ôû caùi Laøng Ngheøo ñoù, Giaùo Hoäi Phi nghó raèng (vôùi söï coá vaán cuûa chuùng toâi), nhöõng thuyeàn nhaân Vieät Nam coù theå khaéc phuïc khoù khaên, töï laäp caùnh sinh, tieáp tuïc ôû laïi Phi, vaø hoï seõ khoâng coøn nghó tôùi vieäc hoài höông nöõa...
"Nhö vaäy, Laøng Vieät Nam ñaõ baét ñaàu töø naêm 1994, maø chuùng toâi khoâng nghó raèng caàn coù söï döïa vaøo söï hoã trôï cuûa nhieàu ngöôøi bieát ñeán, nay ñaõ vöôït quaù caùi möùc söï töôûng töôïng cuûa chuùng toâi. Vì vaäy, ngaøy hoâm qua, khi chuùng toâi Ñaët Vieân Ñaù ñaàu tieân, ñoù chæ laø vieäc theå hieän moät caùi "moäng"... noùi laø moät caùi "moäng" cuõng khoâng haún laém, noùi laø caùi giaûi phaùp baét buoäc, neáu khoâng, thuyeàn nhaân phaûi baét buoäc phaûi ñöa veà...
"Coù nhieàu ngöôøi hoûi: Taïi sao phaûi laäp "Laøng", taïi sao khoâng möôùn nhaø cho hoï (thuyeàn nhaân) ôû, ñeå cho hoï chôø moät Quoác Gia naøo "vôùt" hoï ñi hay khoâng! Chuùng toâi nghó raèng, ñieàu ñoù noù naèm ngoaøi döï phoùng cuûa chính phuû Phi, bôûi hoï (chính phuû) cuõng bieát ñöôïc laø Theá Giôùi cuõng raát meät moûi, theá giôùi khoâng coøn haûo yù ñoái vôùi ngöôøi Daân nöõa. Hoï (chính phuû) cuõng bieát raèng vieäc chaáp nhaän cho chuùng ta ôû laïi Phi khoâng coù ai ñöùng ra baûo ñaûm, hoï cuõng khoâng daùm laøm, vì vaäy, vieäc Giaùo Hoäi thöïc hieän caùi "Laøng"...laø ñieàu baét buoäc thoâi".
LKT: Sô ñaùnh giaù theá naøo veà ngoâi "Laøng Vieät Nam Töï Trò", danh töø "Töï Trò" noùi leân yù nghóa gì? Ñaây coù phaûi laø moät döï aùn môùi, moät kyû nguyeân môùi ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam löu vong treân theá giôùi?
LTT: Thaät ra chuùng toâi khoâng coù moät "Cao Voïng" noù xa xoâi ñeán nhö theá ñaâu, noù chæ laø caùi "Öôùc Voïng" raát bình thöôøng.
"Laøm sao cho ngöôøi Vieät Nam ñöôïc pheùp ôû laïi. Laøm sao cho Thuyeàn Nhaân muoán ñöôïc ôû laïi maø ôû trong quyeàn quaûn trò cuûa moät "Traïi Lính", (Boä tö Leänh Wescom"), thì con ngöôøi seõ tieáp tuïc soáng döïa vaøo ngöôøi khaùc, bò keàm cheá, bò quaûn lyù, thaønh ra hoï (thuyeàn nhaân) cuõng seõ nhö ngöôøi tuø bò giam loûng...
"Chuùng toâi muoán... nhöùt laø Ñöùc Giaùm Muïc, Ngaøi muoán ñem nhöõng ngöôøi tò naïn ra khoûi traïi Palawan hieän taïi, Traïi naøy hieän ôû saùt ngay traïi Lính...
"Chuyeän ñoù, toâi nghó laø khoâng coù theå laøm ñöôïc, toâi môùi ñöa ra trong chöông trình daøi haïn ñöa leân cho chính phuû Phi laø: Giai ñoaïn ñaàu ôû taïm taïi ñaây moät thôøi gian ñeå chuaån bò cho thuyeàn nhaân "Söï Töï Laäp, Töï Tuùc ", sau ñoù, chuùng toâi seõ tìm mieáng ñaát khaùc ñöa hoï ra ngoaøi. Vaø khi moïi ngöôøi soáng vôùi nhau nhö vaäy, hoï seõ töï töông trôï laãn nhau, hoï seõ giuùp ñôõ laãn nhau, hoï seõ lo cho con caùi cuûa hoï ñöøng coù "Maát Goác", vaø hoï seõ ñöôïc chuùng toâi höôùng daãn vôùi ngöôøi Phi ôû ñaây chaáp nhaän töø töø, taïo neân söï haûo yù ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam...
"Baáy laâu nay, ôû Phi, ngöôøi chuùng ta raát ít khi chöùng minh ñöôïc khaû naêng raát deã thöông cuûa chuùng ta laø khaû naêng "Töï Laäp", khaû naêng "Saùng Taïo", khaû naêng "Caàn Cuø Sieâng Naêng Laøm Vieäc"...
"Ngöôøi Phi nhìn vaøo, hoï chæ thaáy chuùng ta ñöôïc Cao UÛy baûo trôï, laém khi coøn uoáng röôïu gaây nhau, roài baây giôø cho moïi ngöôøi ñi di taûn khaép nôi, thöù nhöùt laø seõ khoâng coù ai höôùng daãn hoï, hoï deã gaëp nhöõng khoù khaên ôû ñòa phöông, thöù hai laø taûn maùc xa nhö vaäy, hoï khoù ñöôïc giuùp ñôõ khi hoï muoán ñöôïc "Thöôøng Truù" ôû ñaây. Bôûi vì, hai ngaøn ngöôøi Vieät trong moät caùi xaõ hoäi saùu möôi maáy trieäu ngöôøi Phi, dó nhieân noù khoâng thaønh vaán ñeà, nhöng neáu trôû thaønh moät "Caùi Laøng", nhöõng nhu caàu caên baûn nhö nhu caàu Phaùp Lyù, ñöôïc voâ Daân Phi, ñöôïc voâ Thöôøng Truù... laø caùi vieäc maø chính phuû Phi phaûi giaûi quyeát... caùi vaán naïn naøy...
"Coøn vieäc chuùng ta trôû thaønh moät caùi nöôùc töï trò, chuùng toâi khoâng nghó nhö vaäy, goïi laø "Töï Quaûn", "Töï Trò" theo caùi ñieàu goïi laø Kinh Teá thì ñöôïc, nhöng theo Chính Trò thì... toâi nghó laø khoâng. Vì chuùng ta phaûi leä thuoäc vaøo luaät phaùp cuûa Phi, trong ñoù veà sau naøy chuùng ta coù quyeàn baàu cöû, öùng cöû v.v...Nhöng coäng ñoàng chuùng ta coøn nhoû quaù, söï phaùt trieån sau naøy tieáp tuïc lôùn hôn, bieát ñaâu vôùi söï quaûn trò kheùo leùo cuûa chuùng ta, sau naøy chuùng ta coù theå trôû thaønh nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo cuûa ñòa phöông... Chuyeän ñoù coøn laø chuyeän cuûa töông lai... (Coøn tieáp/ LKT)