PALAWAN-(TÑ) LKT: Trong buoåi Leã Ñaët Vieân Ñaù ñaàu tieân, nhöõng nghi thöùc dieãn ra haàu nhö ñöôïm neùt Vaên Hoùa cuûa Daân Toäc Vieät, ñieàu ñoù noùi leân yù nghóa gì?
LTT: "Thaät söï Vaên Hoùa noù naèm saâu laém trong moãi con ngöôøi Vieät Nam, cho duø chuùng ta töï trò, cho duø chuùng ta ôû nöôùc Myõ chaúng haïn, vaø baây giôø chuùng ta ôû nöôùc Phi, thì vaán ñeà Vaên Hoùa noù vaãn naèm cao hôn treân caû vaán ñeà Quaûn Trò.
"Cho neân duø ñaõ laøm 21 naêm trong caùc vaán ñeà tò naïn, toâi vaãn luoân luoân ñeà cao Ñaïo Ñöùc Vaên Hoùa Vieät Nam, ñaây laø vaán ñeà caên baûn. Coù leõ khi anh ñi trong Traïi, anh baét gaëp ñöùa em nhoû, anh seõ thaáy noù khoanh tay chaøo anh. Taïi sao vaäy? Taïi vì chuùng toâi ôû trong Traïi, chuùng toâi luoân nhaén nhuû moïi ngöôøi luoân neâu cao truyeàn thoáng Vaên Hoùa Daân Toäc hôn luùc chuùng ta coøn ôû trong nöôùc. Chuùng toâi nhaán maïnh veà loái soáng, caùi suy tö, caùi haønh ñoäng, ñeå laøm sao chuùng ta coøn giöõ ñöôïc tính chaát Vieät Nam. Cho neân, nhöõng buoåi Leã Lôùn trong Traïi nhö Gioã Toå Huøng Vöông, Leã Vu Lan, ngaøy Teát v.v... chuùng toâi luoân luoân giöõ gìn, cho raèng nhöõng cuoäc Leã ñoù khoâng long troïng nhö ngaøy hoâm qua, moät phaàn nhôø chò Laøi mang ñeán cho chuùng toâi nhöõng boä quaàn aùo Quoác Phuïc raát ñeïp, raát sang laøm taêng theâm söï long troïng...
"Theá nhöng, cho duø khoâng coù nhöõng boä Quoác Phuïc ñoù, chuùng toâi vaãn coù nhang ñeøn höông khoùi, hoa quaû, baøn thôø Quoác Toå... taát caû nhöõng gì cuûa moät buoåi Leã maø ngöôøi Vieät chuùng ta tin töôûng caàu xin...
"Vaán ñeà Vaên Hoùa noù cao nhö vaäy, toâi nghó raèng noù seõ giuùp phaàn naøo vaán ñeà "Töï Trò", coù nghóa laø noù khoâng haún laø ñieàu kieän cho vaán ñeà "Töï Trò".
LKT: Thöa Sô, Sô coù ñeà caäp ñeán vaán ñeà töï quaûn taøi chaùnh vaø kinh teá cuûa Laøng Vieät Nam, Sô coù theå noùi roõ hôn vaán ñeà naøy? LTT: Vaâng, khi Giaùo Hoäi ñeán thaêm Traïi sau ngaøy 17.7.96, Ñöùc Giaùm Muïc Ramon Arguelles coù trao ñoåi vôùi Töôùng Ruiz, taân Tröôûng Traïi moät soá vaán ñeà. (Töôùng Guillermo Ruiz thay theá Töôùng Taneõga, Tö Leänh Wescom, cöïu Tröôûng Traïi Palawan, veà höu sau traän cöôõng baùch hoài höông ngaøy 10.2.96). Ñöùc Giaùm Muïc ñeà nghò cho Traïi töï do hôn, ñeå cho thuyeàn nhaân tham gia hôn trong vaán ñeà töï quaûn. Moät trong nhöõng ñieàu kieän chuùng toâi xin oâng Töôùng Ruiz laø chuùng toâi "Ñoøi Ñöôïc Töï Quaûn", vì vaäy chuùng toâi ñaõ coù nhöõng vieäc choïn löïa nhöõng vò "Ñaïi Dieän Môùi" cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät Traïi Palawan, laõnh ñaïo phaûi laø ngöôøi ñöôïc Daân baàu...
"ÔÛ ngoaøi ai cuõng nghó toâi quaûn trò Traïi Palawan töø laâu, thaät ra khoâng phaûi, toâi vaø cô quan CADP môùi chính thöùc quaûn trò Traïi Palawan baét ñaàu töø thaùng 7 naêm 1996. (Sau Hieäp Öôùc giöõa Chính Phuû Phi vaø Giaùo Hoäi kyù ngaøy 17.7.96). Maëc duø tröôùc kia chuùng toâi naém nhöõng vai troø raát quan troïng, chaúng haïn nhö coá vaán cho chính quyeàn Phi, cho pheùp ngöôøi Vieät Nam tham gia vaøo ñôøi soáng sinh hoaït Xaõ Hoäi, nhieàu chöøng naøo hay chöøng naáy.
"Nhöõng naêm ñaàu, khi chöa coù chöông trình "Haønh Ñoäng Toaøn Dieän", töùc laø chöông trình CPA, ngöôøi Vieät Nam ôû ñaây töï quaûn trò raát cao, nhöng sau khi coù CPA ba boán naêm, hoï sieát chaët vaø khoâng cho ngöôøi Vieät töï quaûn trò nöõa ñeå cho hoï deã haønh ñoäng...
"Neáu Laøng Vieät Nam ñöôïc thöïc hieän, ngöôøi laõnh ñaïo phaûi laø ngöôøi ñöôïc Daân baàu tröïc tieáp troâng coi, chuùng toâi Coá Vaán, caùc vaán ñeà Quaûn Trò seõ coù nhöõng chuyeân vieân keá toaùn ngöôøi Phi quaûn lyù soå saùch roõ raøng, chi tieâu, baùo caùo v.v... Caùch ñaây maáy thaùng moïi ngöôøi ñeàu nghó raèng seõ phaûi ñi (hoài höông hoaëc troán traïi), nhöng baây giôø tình theá ñaõ thay ñoåi, vaán ñeà Quaûn Trò, Quaûn Lyù taøi saûn cuûa Traïi cuõng phaûi coù tính chaát laâu daøi, khoa hoïc. Thu phaûi coù bieân nhaän, Chi phaûi coù giaáy tôø ñeå baùo caùo...
"Nhö vaäy, chuùng toâi ñoøi phaûi cho Hoäi Ñoàng Ñaïi Dieän Traïi coù ngaân quó, phaûi bieát laøm vieäc ñeå caàn caùi gì, caàn cho bao laâu, caàn cho bao nhieâu ngöôøi, töø ñoù chuùng toâi seõ trích töø ngaân quó cuûa chuùng toâi cho Ban Ñaïi Dieän, ñeå hoï coù ñieàu kieän laøm vieäc...
"Phöông phaùp Quaûn Trò Traïi cuûa chuùng toâi hieän nay laø taïo ra caøng nhieàu caøng toát, nhöõng cô sôû dòch vuï do chính ñoàng baøo laøm chuû. Ñoàng baøo coù theå laäp thaønh nhöõng toå hôïp, chuùng toâi coù theå cho möôïn voán, nhöng ñoàng baøo cuõng phaûi boû ra ñeå coù traùch nhieäm, haøng thaùng trích ra moät soá tieàn lôøi (töïa nhö tieàn thueá), ñoùng goùp vaøo quó cuûa Traïi, neáu Hoäi Ñoàng Ñaïi Dieän thieáu thoán, chuùng toâi seõ boå sung, nhöng caên baûn laø phaûi töï tuùc, töï chi thu."
LKT: Söï gioáng nhau, söï khaùc nhau giöõa Baûn Hieäp Öôùc kyù ngaøy 17.7.1996 vaø Thoûa Hieäp Thö kyù ngaøy hoâm qua 15.10.1996?
LTT: Baûn Hieäp Öôùc kyù ngaøy 17.7.1996 goàm nhöõng ñieàu Luaät, goàm nhöõng ñöôøng höôùng, chính saùch cuûa chính quyeàn Phi ñoái vôùi ngöôøi tò naïn. Moät kyù keát khaùc giöõa chính quyeàn Phi cho pheùp Giaùo Hoäi ñöôïc quyeàn chaêm soùc, ñieàu khieån, ñònh ñoaït, ñeà nghò vôùi chính quyeàn Phi veà cuoäc soáng cuûa ngöôøi Vieät Nam vôùi chính quyeàn Phi. Ñaây laø nhöõng ñieàu caên baûn raát quan troïng trong Baûn Hieäp Öôùc. Baûn Hieäp Öôùc coøn cho pheùp sau khi kyù keát moät thôøi gian, hai beân phaûi ñi ñeán vieäc thaûo luaän nhöõng chi tieát Quaûn Trò, Huaán Thò Ñieàu Haønh, ñeå noùi roõ leân vai troø vaø chöùc naêng cuûa beân Chính Quyeàn seõ laøm nhöõng gì, beân Giaùo Hoäi seõ laøm nhöõng gì, vì theá cho neân buoåi kyù keát Thoûa Hieäp Thö ngaøy hoâm qua, chæ laø söï tieáp noái Baûn Hieäp Öôùc giuùp cho chuùng toâi sinh hoaït deã daøng hôn, chöù khoâng coù söï thay ñoåi naøo caû...
"Coù moät ñieàu trong Thoûa Hieäp Thö maø chuùng toâi phaûi gian khoå laém môùi ñaït ñöôïc, ñoù laø khi thaûo ra Baûn Hieäp Öôùc ñeå kyù ngaøy 17.7.1996, hoï (chính quyeàn Phi) coù naên næ chuùng toâi ñöøng bao giôø ñeà caäp ñeán vaán ñeà "Hoäi Nhaäp Baûn Xöù", noùi noâm na laø "Thöôøng Truù" taïi Phi. Hoï chæ muoán chuùng ta ñöôïc "Ñònh Cö Taïi Choã", noùi noâm na laø "Taïm Truù" moät thôøi gian, sau ñoù chuùng ta ñi veà heát... Thöïc taâm chính quyeàn Phi hoï muoán nhö vaäy...
"Chuùng toâi nhaän thaáy raèng, nhöõng ngöôøi Vieät Nam ôû taïi Phi ñeàu nhöùt quyeát khoâng theå trôû veà Vieät Nam. Ñoù laø ñieåm raát quan troïng ñoái vôùi chuùng toâi vaø ñoái vôùi Baûn Hieäp Öôùc. Taâm lyù ngöôøi Phi ôû ñaây hoï ñeàu nghó raèng ngöôøi Vieät Nam qua ñaây laø ñeå "Tò Naïn Kinh Teá", vaäy cöù cho hoï ôû "Taïm Truù" moät thôøi gian, hoï seõ chòu cöïc khoâng noåi, roài hoï seõ phaûi trôû veà. Nhaát laø luoàng thoâng tin töø Vieät Nam baây giôø cho thaáy, neàn kinh teá trong nöôùc ñang phaùt trieån maïnh meõ, tröôùc sau gì Ngöôøi Vieät Tò Naïn cuõng phaûi veà thoâi...
"Hai ngöôøi khoâng ñoàng yù veà ñieàu khoaûn "Ñònh Cö Taïi Choã" trong Baûn Hieäp Öôùc ñaàu tieân, ñoù laø Ñöùc Giaùm Muïc Ramon Arguelles vaø toâi. Theá nhöng, phía chính quyeàn bieän minh raèng laø neáu trong Baûn Hieäp Öôùc ghi roõ vieäc "Hoäi Nhaäp Baûn Xöù" thì Baùo Chí seõ khai thaùc vaán ñeà naøy, Baùo Chí seõ laøm ruøm beng leân, ñoäng ñeán caùc nöôùc laùng gieàng ñang dung chöùa ngöôøi Tò Naïn Vieät Nam nhö Indonesia, Thaùi Lan, Hoàng Koâng, vaäy cöù neân töø töø, yeân laëng, eâm thaém maø laøm vieäc...
"Do ñoù, Ñöùc Giaùm Muïc vaø chuùng toâi nhaát quyeát trong Thoûa Hieäp Thö thöù hai naøy, cuõng laø Baûn Huaán Thò Ñieàu Haønh, phaûi ghi roõ vieäc "Ñöôïc Quyeàn Hoäi Nhaäp Baûn Xöù", töùc laø ñöôïc quyeàn "Thöôøng Truù" taïi Phi. Chuùng toâi nghó raèng, vôùi thaéng lôïi naøy, caùc Ñieàu Luaät boå sung, caùc Döï Luaät sau naøy ñeä trình leân Quoác Hoäi seõ ñöôïc thoâng qua deã daøng, chaúng haïn nhö vieäc ngöôøi Tò Naïn seõ ñöôïc quyeàn Coâng Daân, ñöôïc Baàu Cöû, ÖÙng Cöû, Kinh Doanh, Hoïc Haønh, Töï Do Sinh Soáng v.v... nhö moïi Coâng Daân Phi Luaät Taân khaùc...
"Nhö vaäy, Baûn Thoûa Hieäp Thö laàn naøy ñaåy maïnh theâm yù nghóa cuûa Laøng Vieät Nam taïi Palawan. Baûn Thoûa Hieäp Thö giaûi quyeát töùc thôøi caùc vaán ñeà "Thöôøng Truù", "Taïm Truù", "Hoài Höông Baét Buoäc", "Hoài Höông Töï Nguyeän". Nhöõng vaán ñeà naøy, baây giôø, chính caùc Thuyeàn Nhaân Vieät Nam Tò Naïn töï quyeát ñònh laáy soá phaän cuûa mình... (Coøn moät kyø/LKT)