Töø Gioïng Haùt Em!
_____Ngoâ Thuïy Mieân
Ngheä Syõ- Taùc Phaåm, Cuoäc Ñôøi
Vietnamese Singer Profiles- Life & Achievement 
Taùc phaåm-Music Selection Accomplishment
Vietnamese Singer Profiles- Life & Achievement
Taùc phaåm-Music Selection Accomplishment
Giaùo sö Nguyeãn Ngoïc Bích
Trong Hoa Ñòa Nguïc coù moät baøi thô, "Ñeâm röøng, moät tieáng chim," maø toâi nghó moâ taû khaù ñuùng nhöõng luùc Nguyeãn Chí Thieän laøm thô. OÂng laøm thô trong ñeâm toái, trong lao lung cuûa nguïc tuø, chính ngay trong luùc "Ngöôøi lính ñi tuaàn pin laáp loùa / Trong xaø lim tieáng gaõ ñieân la." Chính trong luùc aáy oâng môùi "naèm khoâng ñoäng nghe töø taï / Maûng ñôøi nieân thieáu laéng troâi qua / Ñau oám lao tuø thui cheát caû" ñeå roài "Bao buùp xanh loøng môùi nhuù ra."
Thô laøm trong khung caûnh nhö vaäy thì hieån nhieân khoâng theå laø loaïi thô cuûa con chim "ngöùa coå haùt chôi" ñöôïc. Chính oâng ñaõ ñònh nghóa trong hai baøi thô mang tính caùch ñaëc bieät cuûa thô oâng:
THÔ CUÛA TOÂI
Thô cuûa toâi khoâng coù gì laø ñeïp
Nhö cöôùp voà, cuøm keïp, maùu ho lao
Thô cuûa toâi khoâng coù gì laø cao
Nhö cheát choùc, moà hoâi, baùng suùng
Thô cuûa toâi laø nhöõng gì kinh khuûng
Nhö Ñaûng, Ñoaøn, nhö laõnh tuï, trung öông
Thô cuûa toâi keùm phaàn töôûng töôïng
Noù thöïc nhö tuø, nhö ñoùi, nhö ñau thöông
Thô cuûa toâi chæ ñeå ñaùm daân thöôøng
Nhìn thaáu suoát tim ñen phöôøng quyû ñoû.
(1975)
Khoâng theå roõ hôn ñöôïc, moät lôøi tuyeân ngoân thô nhö theá! AÁy vaäy maø khi thô cuûa oâng môùi ra ngoaøi naøy, chuyeån laäu töø trong nöôùc ra, ñaõ coù ngöôøi oõng eïo cheâ bai raèng ñoù naøo phaûi laø thô. Thì chính oâng Nguyeãn Chí Thieän ñaâu coù noùi gì khaùc: Troeá Löõ) ñeå ñöa ra nhöõng hình aûnh laõng maïn hoaëc thaû hoàn theo "Tieáng saùo Thieân Thai."
Khoâng, sau caùch maïng Thô Môùi thôøi Huy Caän - Xuaân Dieäu - Theá Löõ - Löu Troïng Lö, thô Vieät Nam ñaõ traûi qua moät cuoäc caùch maïng thöù hai. Thô Khaùng Chieán ñaõ mang thô ñi tìm veà Daân Toäc, nhö trong thô Hoaøng Caàm, ñi phuïc vuï cuoäc soáng, caùch maïng, cuoäc chieán, thaäm chí ñoâi khi ñôùn heøn ñeán ñoä phuïc vuï caû möu ñoà cuûa moät ñaûng, moät laõnh tuï vaø nhöõng cha oâng, nhöõng "ñaïi thuï" cuûa vò laõnh tuï ñoù. Ñoù laø tröôøng hôïp cuûa nhöõng "boài buùt" maø Nguyeãn Chí Thieän haï cho hai caâu ñích ñaùng:
Caùc loaïi boài ñeàu voâ côù bò oâ danh
Bôûi oâng baïn cuøng ngaønh coù hoïc coù haønh
haún hoi laø boài buùt!
Ngöôøi ta nghó ngay ñeán Toá Höõu, song Nguyeãn Chí Thieän, moät chieán só cuûa Töï Do, ñaõ khoân kheùo khoâng ñeå mình bò loâi cuoán vaøo moät cuoäc tay ñoâi vôùi haïng boài. Do ñoù oâng khoâng ñaùnh nhaàm muïc tieâu, khoâng ñi gaây vôùi boïn boä haï - vaû laïi ñaâu phaûi chæ coù moät mình Toá Höõu laø boài buùt - maø nhaém nhöõng muõi teân cuûa oâng vaøo thaúng tim cuûa muïc tieâu:
Hoâm nay 19-5
Toâi naèm
Toan laøm thô chöûi Baùc
Vaàn thô môùi hôi phang phaùc
Thì toâi thoâi.
Toâi nghó Baùc
Chính trò gia soït raùc
Khoâng ñaùng ñeå toâi
Ñoå moà hoâi
Laøm thô
Duø laø thô chöûi Baùc
Ñeán thaèng Maùc
Toå sö Baùc!
Cuõng chöûa ñöôïc toâi ngueäch ngoaïc vaøi caâu!
Thoâi hôi ñaâu
Maëc thaây boïn vaên só coâ ñaàu
Vuoát raâu, xoa ñaàu, môn trôùn Baùc
Theá roài toâi ñi laøm vieäc khaùc
Keä cha Baùc!
(1964)
ÔÛ ñaây ta cöôøi nhöng nghó cho cuøng, ôû Vieät Nam maø chæ ñoïc baøi naøy leân cuõng ñuû ñoå moà hoâi hoät roài, noùi gì ñeán vieát ra baøi thô thì tuø muùt muøa cuõng khoâng coù gì laø laï. Do ñoù neân Nguyeãn Chí Thieän khoâng ngoa khi oâng cho raèng laøm thô trong theá giôùi cuûa oâng ñang ôû luùc baáy giôø laø coù theå nguy ñeán tính maïng:
Duø ngaøn muoân hoïng suùng ñen xì
Phuïc ñoùn treân ñöôøng thieân lyù
Ta daùm soáng, vaø ta daùm nghó
Chuyeän daùm laøm, daùm cheát nheõ ñaâu khoâng
Ta seõ daønh cho söï thaønh coâng
Baûo boái cuoái cuøng - maïng soáng.
(Trích baøi "Ñaát thaûm," 1976)
Noùi caùch khaùc, laøm thô ñoái vôùi Nguyeãn Chí Thieän laø moät thaùi ñoä soáng chöù khoâng phaûi chæ laø chaép chöõ, choïn chöõ, ñi tìm vaàn voø nghe cho noù hay ho. Tuy nhieân, ta seõ nhaàm voâ cuøng khi ta nghó raèng Nguyeãn Chí Thieän khoâng bieát gì veà kyõ thuaät thô, veà caùc theå loaïi thô vaø coâng duïng cuûa chuùng, veà nhöõng vaán ñeà nhö choïn chöõ hay löïa vaàn. Nghieân cöùu thô oâng, ta seõ thaáy khoâng thieáu vaéng moät theå thô naøo ñaùng keå cuûa Vieät Nam: thô boán chöõ, thô naêm chöõ, thô baûy chöõ, thô taùm chöõ, thô luïc baùt, thô töï do... Vaø ôû theå naøo oâng cuõng coù nhöõng baøi xuaát saéc:
Thô 5 chöõ
Ngoaøi khoå ñoùi ruøng mình
Thôøi ñaïi Hoà-Chí-Minh
Xuaát hieän döôùi hai hình
Maû tuø vaø maû lính!
Thô 7 chöõ
Trong tuø tình caûm deã ñong ao
Thaân thích coøn thua ñieáu thuoác laøo
AÂn nghóa moûng hôn tôø baùo caùo
Tö caùch thìa côm ñaùnh loän nhaøo.
Thô 7-7-6-8
Bieán theå
SUAÁT CÔM TOÂI
Suaát côm toâi moät hoâm ñaùnh ñoå
Toâi coøn ñöông ñau khoå nhìn theo
Thì nhanh nhö moät ñaøn heo
Boán, naêm ñaàu baïc daãm treøo leân nhau
Boác aên moät luùc saïch laøu
Mieáng côm, mieáng ñaát, laàu baàu chöûi nhau.
(1966)
Thô luïc baùt cuûa oâng töông ñoái ít maëc daàu ñoù laø moät theå thô phoå bieán cuûa ca dao, cuûa thô daân toäc. Phaûi chaêng vì theå luïc baùt laø moät theå raát tröõ tình maø thô oâng, nhöõng ñeà taøi trong thô oâng raát khoâng tieän ñeå dieãn ñaït trong moät gioïng tröõ tình? Tuy nhieân, khi coù maët luïc baùt cuûa Nguyeãn Chí Thieän cuõng khoâng keùm Kieàu bao xa:
Ñeâm nay ñoâng ñaõ traøn veà
Töøng côn gioù laïnh, taùi teâ ñaát trôøi
Röøng caây truùt laù bôøi bôøi
Non xa laïnh vaéng, sao trôøi môø söông
Traïnh loøng nhôù tôùi queâ höông
Caùch xa keå ñaõ gioù söông maáy muøa...
(Trích baøi "Ñeâm nay," 1962)
Theå chuû yeáu trong thô Nguyeãn Chí Thieän laø thô töï do maø oâng duøng ñeán ñoä nhuaàn nhuyeãn. OÂng khoâng môùi coát ñeå tìm caùi môùi. Maëc daàu vaäy, oâng cuõng khoâng töø khöôùc söï thöû nghieäm nhö trong baøi 7 chöõ sau ñaây:
CAÂY: GIOÙ TÔÙI
Caây: Gioù tôùi daït daøo ve vuoát
Ñeâm: Traêng hieàn len muoát thöông soi
Nuùi: Baâng khuaâng maây löôùt xoa ñaàu
Lau: Nöôùc taém thaân heøn ru vo
AÂm: Vaùch ñaù ngaân daøi vang laïi
Toâi: Chieác boùng in xuø treân baõi.
(1960)
Nghóa laø töø raát sôùm (1960) oâng ñaõ naém ñöôïc kyõ thuaät laøm thô khaùc ngöôøi xöa. OÂng khoâng ngaàn ngaïi tìm caû nhöõng vaàn bí hieåm, loaïi goïi laø bí vaän - tyû nhö vaän "uïc." AÁy vaäy maø oâng cuõng laøm ñöôïc moät baøi daøi 8 caâu 4 chöõ vôùi vaän ñoù:
LAÕNH TUÏ
Laõnh tuï beùo nuïc
Daân ñen gaày ruïc
Lao ñoäng huøng huïc
Hoïp haønh lieân tuïc
Ñoùi aên khaéc phuïc
Keâu ca toáng nguïc!
Coäng saûn ñaùnh guïc
Ñôøi môùi heát nhuïc!
(1962)
Thô cuûa oâng laø thô ñaáu tranh, thô haønh ñoäng, thô khoâng thuoäc loaïi cho pheùp chuùng ta ngoài ngöûa löng ra ñaèng sau maø "thöôûng thöùc" nhö moät cuoán phim treân maøn aûnh. Thô cuûa oâng laø moät loaïi thô thoâi thuùc, ñích thöïc moät loaïi thô coù theùp nhö Hoà Chí Minh ñaõ töøng mô öôùc - maø roài khoâng bao giôø thöïc hieän ñöôïc.
Hoà Chí Minh cuõng coù moät taäp thô vieát trong tuø song vieát baèng chöõ Haùn (nghóa laø khoâng Vieät Nam) mang teân Nguïc Trung Nhaät Kyù. Coù ngöôøi cho raèng ñaây laø moät taäp thô aên caép, nhöng ôû ñaây ta haõy taïm gaùc chuyeän ñoù sang beân vaø thöû ñem so saùnh thô tuø cuûa hoï Hoà vôùi thô tuø cuûa hoï Nguyeãn. Thöû hoûi, ai sau khi ñaõ ñoïc Hoa Ñòa Nguïc maø coøn muoán ñoïc taäp thô kia nöõa? Moät beân laø söï thaät vaø moät beân laø chôi chöõ, thöû hoûi beân naøo seõ tröôøng toàn?
Xöa Ñoã Phuû ôû beân Taàu chæ coù maáy baøi thô nhö "Thaïch haøo laïi" vaø "Taân an laïi" noùi veà naïn baét lính maø ngöôøi ñôøi ñaõ cho laø thô oâng ñaày tính nhaân baûn, ñaày loøng thöông caûm vôùi nhöõng thaønh phaàn thaáp coå beù hoïng. Thöa Quyù Vò, so vôùi thô hoï Ñoã thì gaàn 400 baøi trong Hoa Ñòa Nguïc ñeàu laø nhöõng baøi thô noùi leân thaân phaän cuûa ngöôøi daân thöôøng, cuûa nhöõng con ngöôøi voâ danh khoâng bao giôø ñi vaøo lòch söû neân nhöõng cheá ñoä ñoäc taøi, chuyeân cheá môùi daùm ñaøn aùp thaúng tay, khoâng thöông tieác, khoâng gôùm tay. Thô Nguyeãn Chí Thieän coøn traøn ngaäp moät loøng thöông xoùt cho queâ höông nguïc tuø, trong ñoù con ngöôøi khoâng lôùn leân ñöôïc: hình aûnh ñoùi reùt trong thô oâng tuy thöïc ñaáy song vaãn chæ laø moät bieåu töôïng. YÙ oâng, toâi nghó, laø muoán noùi: neáu con ngöôøi ngaøy ñeâm saùng toái chæ bò daøy voø bôûi coù moät yù nghó laø mieáng côm thì coøn ñaâu thì giôø laøm caùi gì cao xa hôn nhö vaên hoùa, laøm gì coøn choã cho tình ngöôøi. Ñoù laø caùi hoïa phi-nhaân-baûn-hoùa caû moät daân toäc. Coù leõ vì vaäy maø thô cuûa oâng gaàn guõi chuùng ta: nhöõng ñieàu chuùng ta môùi caûm thaáy vu vô thì oâng ñaõ thoát neân lôøi. Coäng theâm vaøo ñoù loøng khao khaùt töï do, moät noäi dung raát môùi cuûa thô Vieät Nam, chaû traùch Nguyeãn Chí Thieän ñaõ trôû thaønh tieáng noùi, tieáng loøng cuûa chuùng ta, cuûa caû moät daân toäc.
Hoa Ñòa Nguïc giôø ñaây coù theå noùi laø taäp thô Vieät Nam ñöôïc nhieàu ngöôøi thuoäc nhaát trong theá kyû 20. Roài ñaây, döôùi nhöõng daïng phoå nhaïc - cuûa Phaïm Duy, cuûa Traàn Laõng Minh... - taäp thô seõ coøn ñöôïc bieát ñeán daøi daøi vaø nhöõng baøi nhö "Duø ñôøi toâi" (Traàn Laõng Minh) hay "Seõ coù moät ngaøy" (Phaïm Duy) chaéc chaén seõ bay ñi khaép ñòa caàu vaø veà queâ nhaø ñeå trôû thaønh nhöõng tieáng troáng leänh cho giai ñoaïn tôùi cuûa caùch meänh Vieät Nam, caùch meänh laät ñoå baïo quyeàn Coäng Saûn ñeå traû laïi Töï Do, Daân Chuû vaø Nhaân Quyeàn cho 75 trieäu daân Vieät Nam.
Trong noã löïc ñoù, toâi xin tình nguyeän vaø haõnh dieän laøm moät ngöôøi lính mang löûa Nguyeãn Chí Thieän ñi khaép 5 chaâu. Neáu baøi baùo cuûa toâi trong Asia Week vaøo thaùng 7 naêm 1982 laø baøi baùo ñaàu tieân giôùi thieäu thô Hoa Ñòa Nguïc trong tieáng Anh ñeán vôùi theá giôùi thì nhöõng baûn dòch cuûa toâi vaø cuûa oâng Huyønh Sanh Thoâng ôû Yale cuõng ñaõ giuùp mang thô Nguyeãn Chí Thieän sang caùc nöôùc Coäng Saûn cuõ (nhö Jachym Topol dòch thô oâng töø baûn tieáng Anh cuûa toâi sang tieáng Tieäp töø 1989.) Chính thi só ñöôïc bieát, qua moät ngöôøi chaùu ñi du hoïc ôû Nam Kinh, laø thö vieän ôû Trung Coäng hieän cuõng coù thô Nguyeãn Chí Thieän dòch sang tieáng Trung Hoa (in ôû Ñaøi Loan). Vaø gaàn ñaây nhaát, môùi caùch ñaây hôn moät thaùng, vaøo ngaøy 20 thaùng 10-1995, taïi Nhaïc vieän cuûa thaønh phoá Klagenfurt, AÙo quoác, Tieán só Guenter Mattitsch, moät nhaïc só noåi danh cuûa AÙo, ñaõ cho trình dieãn 14 baøi thô Nguyeãn Chí Thieän do oâng phoå nhaïc döïa treân baûn dòch Echo aus dem Abgrund, töùc Tieáng Voïng Töø Ñaùy Vöïc, cuûa Tieán só Buøi Haïnh Nghi ôû Ñöùc. Vaø nhö ta ñöôïc bieát, Nguyeãn Chí Thieän ñaõ ñöôïc giaûi thô quoác teá ôû Hoøa Lan vaø Giaûi Töï Do cuûa Trung Taâm Vaên Buùt Hoa Kyø. OÂng cuõng coøn laø hoäi vieân danh döï cuûa nhieàu Trung Taâm Vaên Buùt treân theá giôùi trong ñoù coù Trung Taâm Phaùp, Trung Taâm Thuïy Ñieån vaø Trung Taâm Nhaät. Nhö vaäy ta coù theå khaúng ñònh vaø tin töôûng raèng thoâng ñieäp Hoa Ñòa Nguïc seõ coøn nhieàu cô hoäi ñi xa, ñi raát xa. Neáu ñöôïc söï tieáp tay cuûa Quyù Vò chính chuùng toâi cuõng seõ cho ra maét nay mai, vôùi söï thoûa thuaän cuûa taùc giaû, moät tuyeån taäp ñoà soä dòch sang tieáng Anh chöøng 3/4 toaøn boä taäp Hoa Ñòa Nguïc.
Arlington, VA
26-XI-1995
Trong thôøi gian qua, thay vì daønh thôøi giôø ñeå chöõa beänh, Thi só Nguyeãn Chí Thieân ñaõ ñi khaép caùc tieåu bang Hoa Kyø, nhöõng nôi coù ñoâng ngöôøi Vieät cö nguï, theo oâng, ñeå baày toû loøng tri aân tôùi toaøn theå ñoàng baøo ñaõ tích cöïc hoã trôï oâng döôùi moïi hình thöùc. Ñieåm ñaùng chuù yù laø ôû nôi naøo oâng cuõng ñöôïc ñoùn tieáp thaät noàng nhieät.
Theo choã chuùng toâi bieát, vì tình traïng söùc khoûe khoâng cho pheùp, oâng ñaõ phaûi khöôùc töø lôøi môøi cuûa nhieàu ñoaøn theå, hieäp hoäi cuûa ngöôøi Vieät cuõng nhö ngoaïi quoác ôû caùc quoác gia treân theá giôùi, nhöng oâng ñaõ nhaän lôøi tham döï Ñaïi Hoäi Vaên Buùt Ñöùc ñöôïc toå chöùc taïi Ñöùc vaøo thaùng thaùng 6 naêm 1996 vì oâng laø Hoäi Vieân Danh Döï cuûa toå chöùc naøy.
Ngoaøi ra, chuùng toâi coøn ñöôïc bieát theâm laø Trung Taâm Vaên Buùt Vieät
Nam Haûi Ngoaïi ñaõ ñeà baït taäp thô Hoa Ñòa Nguïc coøn coù töïa laø
Tieáng Voïng Töø Ñaùy Vöïc döï tranh giaûi Nobel Vaên Chöông naêm
1994. Maëc duø khoâng ñoaït giaûi nhöng ñaõ gaây ñöôïc moät tieáng vang saâu
roäng treân khaép theá giôùi.